Phân tích hìng ảnh sông hương trong bai ai đã đặt tên cho dòng sông I. Mở Bài
Hoàng phủ ngọc tường là nhà văn có phong cách đọc đáo và đặc biệt là sở trường về bút kí, tùy bút. Kí hoàng phủ ngọc tường vưadf giàu chất thơ, nội dung thông tin văn hóa lịch sử rất phong phú. Bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông” là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách của ông. Nhà văn đã chọn cho tác phẩm của mình 1 nhan đề thật gợi, đậm chất thơ. Vậy “ai đã đặt tên cho dòng sông?” đó là dòng sông nào ? Ngẫm sâu thiên bút kí người đọc sẽ cảm nhận được ẩn ý sâu xa trong nhan đề ấy.
II Thân Bài
Ai đã đặt tên cho dòng sôngđược viết tại Huế thánh 1 - 1981 , rút ra từ tập bút kí cùng tên. Tập sách gồm 8 bài kí viết ngay sau chiến thắng mùa xuân 1975 nên còn bừng bừng khí thế chống giặc ngoại sâm và cảm hứng ngợi ca chủ nghĩa anh hùng. Nhưng ở HPNT lòng yêu nước, tinh thần dân tộc thường gắn liền với tình yêu sâu sắc đốivới thiên nhiên và truyền thống văn hoá của dân tộc. Ông đặc biệt trân trọngsay mê văn hoá và lịch sử của mảnh đất quê hương. Bằng giọng văn đẹp, trầm lắngvà tha thiết, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã viết về dòng sông quê hương, về hoa tráiquanh ông với một tình cảm gắn bó sâu nặng “Lớn lên ở Huế, không lúc nào tôi khôngcảm thấy thành phố này như một khu vườn thân mật của mình”
Ai đã đặt tên cho dòng sông? là bút ký trữ tình sâu lắng, thể hiện rõ phongcách thể loại của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Tác phẩm thể hiện sự uyên bác tài hoacủa chủ thể sáng tạo trong cái nhìn liên tưởng cùng với những triết luận sâusắc về quan hệ giữa dòng sông và lịch sử, dòng sông với thi ca nhạc hoạ, dòngsông và con người xứ Huế.
Thiên bút ký là cuộc hành trình đi tìm cội nguồn dòng sông Hương thơ mộng. Đồnghành cùng nhân vật “tôi” trong tác phẩm, người đọc mới biết những bước thăngtrầm của dòng sông Hương trong hành trình đầy gian truân của nó “Trước khi vềđến châu thổ êm đềm nó đã là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóngcây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào nhữngđáy vực bí ẩn, và cũng có lúc nó trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dàichói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”. Bằng sức tưởng tượng miênman kết hợp với tư duy nghiên cứu, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã cung cấp cho người đọcnhiều tri thức lịch sử, địa lí phong phú về sự hình thành sông Hương từ nguồnra biển. “Giữa lòng Trường Sơn, sông Hương đã sống một nửa cuộc đời mình” , “ra khỏi vùng núi, sông Hương đã chuyển dòng một cách liên tục...Từngã ba Tuần, sông Hương theo hướng Nam Bắc qua điện Hòn Chén, vấp Ngọc Trản, nóchuyển hướng sang Tây Bắc, vòng qua thềm đất Nguyệt Biều, Lương Quán rồi độtngột vẽ một hình vòng cung thật tròn về phía Đông Bắc, ôm lấy chân đồi ThiênMụ, xuôi dần về Huế” . Người đọc cảm thấy nhận thức của mình đượcthỏa mãn trong sự tra cứu tỉ mỉ và nghiêm túc những thông tin khoa học địa lícủa tác giả.
Nếu tư duy nghiên cứu chủ yếu cung cấp những dữ kiện, những tri thức về dòngsông thì tư duy nghệ thuật giúp những tri thức đó trở nên mềm mại hơn. Hìnhtượng dòng sông được diễn đạt bằng những hình ảnh so sánh, những liên tưởng tàitình độc đáo “sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái di-gan phóng khoáng và man dại; dòng sông mềm như tấm lụa; sông Hương đã trởthành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya...”Có thể thấybản lĩnh của nhà văn và phong cách cá nhân cũng đã được biểu hiện thông quanhững liên tưởng. Sự kết hợp giữa tri thức khoa học với những hư cấu tài tìnhthông qua thủ pháp nhân cách hoá, để rồi dòng sông Hương không còn là một sựvật vô tri vô giác nữa mà nó trở thành một nhân vật có tâm hồn có sức sống mãnhliệt như con người trong những bước thăng trầm của cuộc đời. Gs Trần Đình Sử khi nghiên cứu bút ký Ai đã đặt tên cho dòng sông? đã ví “hành trình của sông Hươngtừ nguồn ra biển là hành trình của tâm hồn xứ Huế” với những cung bậc mãnh liệtvà lắng sâu, trữ tình và bình thản trí tuệ
Từ phương diện hình tượng tác giả, những triết luận về dòng sông trong mối quanhệ với lịch sử cho thấy một chủ thể sáng tạo am hiểu sâu sắc lịch sử. Hoàng PhủNgọc Tường đã lật tìm trong tư liệu lịch sử những sự kiện có liên hệ với dòngsông và ông đã thấy “sông Hương đã sống những thế kỷ vinh quang với nhiệm vụlịch sử của nó”. Dòng sông như người dũng sĩ trấn giữ biên thuỳ đã nhiều lầnchiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía Nam của Tổ quốc Đại Việt rồi vẻ vangsoi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ , cùngsống những giây phút hào hùng của hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩđể cuối cùng trở về sống cuộc sống bình thường, làm người con gái dịu dàng củađất nước . Với lịch sử sông Hương đã là một chứng nhân, điều đó đãkhiến thành phố Huế mang một sức hấp dẫn về văn hoá và du lịch có tầm quốc giavà quốc tế.
Tất nhiên, sông Hương không chỉ là dòng sông của lịch sử bởi vẻ đẹp trầm mặcnhư triết lí, như cổ thi mà còn là cảm hứng muôn đời của thi ca, nhạc hoạ.Trong mối quan hệ với văn chương dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mìnhtrong cảm hứng của người nghệ sĩ. Từ trong thơ Nguyễn Du, Bà Huyện Thanh Quan,Cao Bá Quát, Tản Đà, Đoàn Phú Tứ, Tố Hữu...dòng sông hiện lên với những hìnhdáng và màu sắc khác nhau trong mọi cung bậc của cảm xúc. Những đoản thi mà tácgiả trích dẫn cùng với những tên tuổi của âm nhạc và thi ca cho thấy dòng sôngvới vẻ đẹp diệu kì để dành riêng cho cảm hứng nghệ thuật và tri thức.
Hoàng Phủ Ngọc Tường đã viết về dòng sông với tấm lòng ưu ái, với tình yêu sâusắc, thuỷ chung.., Trong mối quan hệ với con người dòng sông ấy là dòng sông -đời người. Với xứ sở đã sinh thành và cưu mang nó, sông Hương đã tri ân bằngdòng nước mát lành và phù sa màu mỡ để hoa trái của những khu vườn An Hiên ngọtlành, cho những ngôi làng ven sông trở thành ngôi làng thơm tho của Huế. Bút kýAi đã đặt tên cho dòng sông? qua tài năng văn chương - Hoàng Phủ Ngọc Tường tạonên một ấn tượng đẹp trong lòng độc giả. Sông Hương không chỉ đẹp bởi vẻ đẹphoang sơ và trong sáng trong điệu chảy lững lờ mà còn đẹp bởi một huyền thoạichứa đựng chiều sâu của tâm linh “vì yêu quý con sông xinh đẹp của Quê Hương conngười ở hai bên bờ sông đã nấu nước trăm loài hoa đổ xuống sông để làn nướcthơm tho mãi”.
Trong bút ký Ai đã đặt tên cho dòng sông? cái nhìn liên tưởng cùng những triếtluận sâu sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tạo ra một hình tượng nghệ thuật đẹp -hình tượng dòng sông. Với Hoàng Phủ Ngọc Tường, “sông Hương như nỗi hoài vọngvề một cái đẹp nào đó chưa đạt tới ở đời” (Sử thi buồn), nó là “Dòng sông củathời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc, vẻ đẹp của dòngsông đổi sắc không ngừng dưới ánh nắng và trong mùi hương trốn tìm của hoa tráitrong vườn” (Hoa trái quanh tôi). Nhưng nếu như những liên tưởng, so sánh độcđáo của tác giả tạo cho người đọc những ấn tượng đẹp về dòng sông thiên nhiênthì cảm thức thời gian của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong bút ký lại đem đến cho ngườiđọc nhận thức về chiều sâu văn hoá và vẻ đẹp tâm hồn của con người xứ sở nơidòng sông đi qua.
Đọc Ai đã đặt tên cho dòng sông? ta mới cảm nhận được văn hoá lịch sử đi quacòn in bóng trên dòng sông thơ mộng. Dòng chảy của dòng sông không đơn thuần làdòng nước từ nguồn ra biển mà nó là dòng chảy của thời gian, thời gian hoàiniệm của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Phạm Phú Phong đã nhận xét một cách hình tượngrằng: Bằng chiếc thuyền của tâm hồn có mái chèo là ngòi bút Hoàng Phủ NgọcTường đã đưa người đọc xuôi theo dòng sông thơm mát lùi xa vào lịch sử đang cònkhuất nẻo để khám phá vị trí lịch sử lâu đời của thành Châu Hoá đứng uy nghiêmsoi bóng trên sông Hương. Nó chính là một ải Chi Lăng ở phía Nam Tổ quốc đã baolần làm quân thù khiếp sợ. Châu Hoá giữ vị trí chiến lược trong việc trấn giữ biêncương của Tổ quốc Đại Việt. Lịch sử đã gọi nó là Vạn Lý Trường Thành của PhươngNam. Ngược dòng thời gian Hoàng Phủ Ngọc Tường gửi vào trang viết của mình niềmkính trọng, sự tự hào về Thành cổ Châu Hoá, về mảnh đất quê hương.
Trong dòng chảy của thời gian hoài niệm, Hoàng Phủ Ngọc Tường nhận ra hình bóngcủa dòng Hương trên mỗi trang Kiều dòng sông đáy nước in trời và những nội cỏthơm, nắng vàng khói biếc, nỗi u hoài của dương liễu và sắc đẹp của hoa trà mi,những mùa thu quan san, những vầng trăng thắm thiết.... Bằng thủ pháp so sánh, Hoàng Phủ Ngọc Tường nhìn thấy dòng sông và thành phố của nó nhưcặp tình nhân lí tưởng của truyện Kiều: tìm kiếm và đuổi bắt, hào hoa và đammê, thi ca và âm nhạc. Ông cũng khám ra bản đàn theo suốt đời Kiều lấy cảm hứngtừ những năm tháng Nguyễn Du lênh đênh trên sông nước với một phiến trăng sầu,và từ tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya . Không chỉtrong bút ký Ai đã đặt tên cho dòng sông? mà ở Hoa trái quanh tôi Hoàng Phủ NgọcTường cũng nhắc đến “âm hưởng xứ Huế” trong mỗi trang Kiều, cho thấy Hoàng PhủNgọc Tường có những nghiền ngẫm với truyện Kiều và Nguyễn Du. Sự nhạy cảm cùngkhả năng quan sát tinh tế luôn thường trực trong tài năng văn chương Hoàng PhủNgọc Tường.
Trong Ai đã đặt tên cho dòng sông? không gian nội tâm được nuôi dưỡng bằng thờigian hoài niệm. Diện mạo quá khứ của dòng sông hiện ra một cách rõ nét trênhành trình hoài niệm của nhà văn cổ kim quấn quýt đan cài. Khi bước vào dòngchảy của thời gian hoài niệm, người đọc không còn nhận ra đâu là điểm nhìn củahiện tại bởi nhà văn không chỉ ra giới hạn thời gian khi mở đầu và kết thúc tácphẩm. Hoàng Phủ Ngọc Tường bắt đầu những dòng của Ai đã đặt tên cho dòng sông?bằng thời gian Xuân, Hạ, Thu, Đông, tôi vẫn thường lên thăm vườn An Hiên củachị Tùng ở Kim Long và kết thúc bằng một huyền thoại về dòng sông Hương.
III Kết Bài
Ai đã đặt tên cho dòng sông? nhìn ở phương diện thời gian nghệ thuật đã hiện lên bóng dáng cái tôi thứ hai của tác giả. Một con người luôn hoài vọng quá khứđể nâng niu những giá trị tinh thần. Từ hình tượng dòng sông, Hoàng Phủ NgọcTường đã làm nổi bật vẻ đẹp văn hoá, lịch sử và tâm hồn con người một vùng đấtcổ kính của đất nước.
Biên soạn: Sk_pr0 12D
>> Trang Chủ 